Tinh trùng dị dạng là một trong những vấn đề phổ biến mà nhiều cặp vợ chồng gặp phải khi điều trị vô sinh hiếm muộn. Không ít bệnh nhân lo lắng tinh trùng dị dạng có ảnh hưởng chất lượng phôi không? Có ảnh hưởng đến quá trình mang thai và sức khỏe của thai nhi hay không. Để giải đáp thắc mắc này, Bác sĩ Lê Xuân Nguyên Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM sẽ chia sẻ chi tiết trong bài viết sau.
Tổng quan về tinh trùng dị dạng ở nam giới
Tinh trùng dị dạng là những tinh trùng có bất thường về hình thái như bất thường đầu, thân hoặc đuôi so với tinh trùng bình thường. Các dạng bất thường này có thể ảnh hưởng đến khả năng thụ tinh của tinh trùng và làm giảm tỷ lệ mang thai tự nhiên.
- Bất thường đầu: Tinh trùng bình thường có hình bầu dục dài, chứa nhiễm gene di truyền. Tinh trùng dị dạng có thể có đầu quá lớn, quá nhỏ, không đối xứng, hoặc bị biến dạng, làm giảm khả năng tiếp cận và xâm nhập vào trứng.
- Bất thường cổ và thân tinh trùng: tinh trùng dị dạng có thể có thân xoắn, cong, hoặc kích thước bất thường như cổ hoặc thân không đối xứng, quá dày hoặc quá mỏng.
- Bất thường đuôi tinh trùng: Đuôi giúp tinh trùng di chuyển để tìm đến trứng. Tinh trùng dị dạng có thể có đuôi cong, đuôi quá ngắn, quá dài, nhiều đuôi, không đuôi hoặc đuôi bị xoắn, điều này làm giảm tốc độ di chuyển và khả năng tiếp cận trứng.
1. Nguyên nhân
Theo các chuyên gia, mặc dù nguyên nhân dẫn đến tinh trùng dị dạng ở nam giới chưa được xác định chính xác, nhưng có nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến hình thái tinh trùng. Bác sĩ Xuân Nguyên cho biết những yếu tố này có thể chia thành hai nhóm chính: nội sinh và ngoại sinh.
1.1. Yếu tố nội sinh:
- Tuổi tác: Khi nam giới lớn tuổi, nồng độ hormone nam (testosterone) có xu hướng suy giảm. Các nghiên cứu chỉ ra rằng sau 40 tuổi, testosterone giảm khoảng 1-2% mỗi năm. Sự suy giảm này không chỉ ảnh hưởng đến hình thái tinh trùng mà còn gây ra các vấn đề về sinh lý như rối loạn cương dương, xuất tinh sớm, giảm ham muốn tình dục, và ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng.
- Quá trình oxy hóa: Các gốc tự do có thể tấn công tế bào tinh trùng, gây hư hại cấu trúc và dẫn đến hình thái bất thường. Điều này có thể là nguyên nhân làm tăng tỷ lệ tinh trùng dị dạng.
- Bệnh đái tháo đường tuýp 2: Nam giới mắc bệnh này có nguy cơ cao hơn trong việc gặp phải tình trạng tinh trùng dị dạng do những ảnh hưởng của bệnh lên hệ thống sinh sản.
1.2. Yếu tố ngoại sinh
- Tiếp xúc với độc chất: Hóa chất công nghiệp, thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, môi trường ô nhiễm, nhiễm độc kim loại nặng… làm thay đổi cấu trúc tinh trùng. Nếu tiếp xúc trong thời gian dài và không có biện pháp cải thiện, tinh trùng có thể bị tổn thương vĩnh viễn không thể hồi phục.
- Bệnh lý nam khoa: Viêm nhiễm (viêm mào tinh hoàn, viêm tinh hoàn, viêm tuyến tiền liệt…) giãn tĩnh mạch thừng tinh, tinh hoàn ẩn, chấn thương tinh hoàn… ảnh hưởng xấu đến chất lượng tinh trùng. Vì vậy nếu phát hiện bất kỳ triệu chứng bất thường ở “cậu bé” nam giới cần lên lịch thăm khám để có hướng điều trị phù hợp.
- Tiếp xúc với nguồn nhiệt cao: Hoạt động sản xuất tinh trùng có thể bị ảnh hưởng do thói quen đặt laptop trên đùi, tắm nước nóng, xông hơi, mặc quần lót quá chật. Bên cạnh đó, một số ngành nghề liên quan đến chất lượng tinh trùng suy giảm như tài xế lái xe đường dài, đầu bếp…
- Lối sống thiếu lành mạnh: Thiếu ngủ, thường xuyên thức khuya, căng thẳng kéo dài, sử dụng rượu bia, thuốc lá, chất kích thích… là những tác nhân ảnh hưởng nghiêm trọng đến số lượng, chất lượng tinh trùng do tế bào Leydig tham gia hoạt động sản xuất nội tiết tố nam testosterone bị tổn thương.
- Chế độ dinh dưỡng không đủ dưỡng chất: Thực phẩm đóng hộp, đồ ăn chiên xào nhiều dầu mỡ, đồ ăn chứa chất bảo quản hoặc nhiều chất béo chuyển hóa sẽ ảnh hưởng quá trình điều tiết hormone điều hòa tuyến sinh dục Gonadotropin, làm gián đoạn hoạt động sinh tinh ở nam giới. Đồng thời, tiêu thụ nhiều thực phẩm thiếu dưỡng chất, nhiều chất béo không tốt làm tăng cân, béo phì, giảm ham muốn và hàng loạt vấn đề sức khỏe khác.
2. Dấu hiệu nhận biết
Tinh trùng dị dạng không thể nhận biết bằng mắt thường và thường không gây ra triệu chứng rõ rệt. Phần lớn nam giới chỉ phát hiện tinh trùng dị dạng sau khi thăm khám và thực hiện xét nghiệm tinh dịch đồ, đặc biệt khi gặp khó khăn trong việc thụ tinh tự nhiên sau một thời gian dài cố gắng có con.
Xét nghiệm tinh dịch đồ là xét nghiệm đầu tay để kiểm tra về tinh trùng. Xét nghiệm này cho biết chi tiết các thông tin sức khỏe tinh trùng gồm:
- Sự ly giải: Quá trình ly giải diễn ra trong khoảng 15 phút sau xuất tinh, do các men fibrinolysin và aminopeptidase của tuyến tiền liệt phân hủy fibrin, hóa lỏng tinh dịch để giải phóng tinh trùng.
- Độ nhớt tinh dịch: Giọt tinh dịch kéo dài khoảng 2cm (tính từ đầu ống pipet Pasteur chuyên dụng) được đánh giá tốt.
- Thể tích tinh dịch: Thông thường, thể tích tinh dịch trong một lần xuất tinh đạt 1.5-5ml.
- Độ pH: Giá trị tinh pH tối thiểu ở tinh trùng nam giới cần đạt tối thiểu 7.2. Trường hợp chỉ số pH dưới 7 cảnh báo vấn đề không có tinh trùng hoặc vấn đề khác.
- Độ di động: Khả năng di động tiến tới của tinh trùng liên quan đến tỷ lệ thụ thai thành công.
- Tỷ lệ tinh trùng sống sót: Giá trị tinh trùng sống sót cần đạt tối thiểu 58%.
- Mật độ tinh trùng: Mật độ tinh trùng trung bình khoảng 15-200 triệu con/ml.
- Hình dạng tinh trùng: Tinh trùng bình thường có đủ 3 phần: đầu thuôn hình bầu dục, thân gắng thẳng trục với đầu và đuôi thẳng, thon, dài gấp 10 lần chiều dài đầu. Nếu hình dạng tinh trùng không đúng với mô tả trên thì được coi là tinh trùng dị dạng.
Tinh trùng dị dạng có ảnh hưởng chất lượng phôi không?
Tinh trùng dị dạng có thể ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng phôi khi có tinh trùng dị dạng phần đầu gây ảnh hưởng không gian lưu trữ vật chất di truyền của người cha. Về còn lại, tinh trùng dị dạng chỉ ảnh hưởng đến khả năng di chuyển của tinh trùng, làm suy giảm khả năng thụ thai tự nhiên do quá trình tinh trùng tiếp cận và thụ tinh với noãn bị cản trở.
Chất lượng phôi khi thụ thai tự nhiên phụ thuộc vào hai yếu tố quan trọng: chất lượng của tinh trùng và noãn. Quá trình thụ tinh xảy ra khi một tinh trùng kết hợp với một noãn, mỗi bên cung cấp 23 nhiễm sắc thể để tạo thành một phôi có tổng cộng 23 cặp nhiễm sắc thể. Về về mặt lý thuyết, chỉ cần tinh trùng chứa đầy đủ thông tin di truyền và kết hợp với noãn bình thường, quá trình tạo phôi sẽ không bị ảnh hưởng bởi hình thái bất thường của tinh trùng.
Các yếu tố nào ảnh hưởng đến chất lượng phôi?
Chất lượng phôi bị ảnh hưởng bởi các yếu tố chủ quan của vợ chồng điều trị IVF và yếu tố khách quan, bao gồm:
- Tuổi của người bệnh: Yếu tố tuổi tác của cả hai vợ chồng hiếm muộn ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng phôi. Trước đây, các nghiên cứu chỉ ra rằng chất lượng noãn suy giảm theo thời gian. Phụ nữ tuổi càng lớn, tỷ lệ bất thường trong nhân và tế bào chất của noãn càng tăng. Gần đây, nhiều báo cáo cho biết nam giới sau 40 tuổi đối mặt với tình trạng suy giảm chất lượng tinh trùng.
- Chất lượng tinh trùng: Tinh trùng bất thường hình thái phần đầu, chưa trưởng thành, dị bội cao hay phân mảnh DNA… đều ảnh hưởng xấu đến chất lượng phôi, làm giảm tỷ lệ làm tổ và thai lâm sàng, tăng tỷ lệ sảy thai.
- Quy trình kích thích buồng trứng và chọc hút trứng gặp vấn đề: Phác đồ kích trứng không phù hợp, bệnh nhân không đáp ứng thuốc kích thích buồng trứng đều có thể ảnh hưởng số lượng, chất lượng noãn.
- Điều kiện phòng thí nghiệm không tối ưu để nuôi cấy phôi: Phòng lab trung tâm hỗ trợ sinh sản cần đáp ứng các điều kiện, tiêu chuẩn nghiêm ngặt nhằm tạo môi trường tốt nhất, gần giống nhất môi trường tử cung để phôi phát triển tốt nhất. Bất kỳ một tác động nhỏ nào khi thao tác hoặc quá trình nuôi cấy bị “trục trặc” đều ảnh hưởng quá trình phôi phân chia tế bào.
- Bất thường gen di truyền: Thông thường, đánh giá chất lượng phôi dựa trên hình thái phôi quan sát được dưới kính hiển vi. Tuy nhiên hình thái phôi đẹp, đánh giá chất lượng tốt không đồng nghĩa phôi “khoẻ mạnh” hoàn toàn, không tiềm ẩn nguy cơ bất thường di truyền. Để đánh giá chính xác, phôi cần được nuôi lên ngày 5 và bác sĩ tiến hành sinh thiết phôi, xét nghiệm sàng lọc bất thường di truyền phôi tiền làm tổ (PGT).
Tinh trùng dị dạng có ảnh hưởng đến thai nhi không?
Tinh trùng dị dạng có ảnh hưởng đến thai nhi không được quyết định khi tinh trùng dị dạng ở phần đầu, có thể ảnh hưởng đến thai nhi, tăng nguy cơ mắc dị tật bẩm sinh. Lý giải vấn đề này, bác sĩ Nguyên cho biết đầu tinh trùng bị dị dạng ảnh hưởng đến không gian chứa vật chất di truyền, khiếm khuyết gen, thừa hoặc thiếu thông tin di truyền dễ khiến thai nhi mắc bệnh lý, khuyết tật bẩm sinh như suy dinh dưỡng, chậm phát triển, tật bẩm sinh. Đồng thời người mẹ nguy cơ cao sảy thai, sinh non. [1]
Tinh trùng dị tật phần thân hoặc đuôi không ảnh hưởng thai nhi, tuy nhiên chúng khó tiếp cận và thụ tinh với noãn để tạo ra phôi. Điều này làm suy giảm tỷ lệ mang thai.
Khả năng có con ở cặp đôi mà người chồng bị tinh trùng dị dạng có cao không?
Thực tế trong tinh dịch của nam giới luôn tồn tại tinh trùng dị dạng. Các nghiên cứu chỉ ra rằng phạm vi hình thái tinh trùng bình thường cần thiết để thụ tinh thành công chỉ khoảng 4-14%. Do đó ở trường hợp người chồng bị dị dạng tinh trùng, khả năng có con bằng phương pháp thụ tinh tự nhiên cao hay thấp sẽ phụ thuộc vào tỷ lệ tinh trùng dị dạng.
Hiện nay, bộ tiêu chí Kruger đánh giá khả năng sinh sản của nam giới dựa trên hình thái tinh trùng được phân loại chi tiết như sau:
- Cơ hội thụ tinh tự nhiên cao nếu tỷ lệ tinh trùng bình thường lớn hơn 14%.
- Cơ hội thụ tinh tự nhiên giảm nhẹ nếu tỷ lệ tinh trùng bình thường dao động ở mức 4 đến 14%. Đối với trường hợp này, bác sĩ sẽ lên kế hoạch điều trị thụ tinh nhân tạo hoặc thụ tinh trong ống nghiệm
- Cơ hội thụ tinh tự nhiên giảm đáng kể nếu tỷ lệ tinh trùng bình thường dưới 3%. Nam giới có tỷ lệ tinh trùng dị dạng cao hơn 97% cần các biện pháp hỗ trợ sinh sản phù hợp. Một số kỹ thuật thường được áp dụng như thụ tinh ống nghiệm, tiêm tinh trùng vào bào tương noãn, tiêm tinh trùng được chọn lọc hình thái vào bào tương…
Nam giới bị tinh trùng dị dạng muốn có con cần lưu ý những gì?
Chiến lược cải thiện chất lượng tinh trùng đóng vai trò quan trọng đối với nam giới bị dị dạng tinh trùng, góp phần tối đa tỷ lệ thụ tinh thành công, giúp vợ chồng hiếm muộn chạm ngưỡng hạnh phúc “có con”. Một số biện pháp giúp nam giới cải thiện chất lượng tinh trùng gồm:
- Duy trì lối sống khoa học: Nam giới nên thiết lập lối sống khoa học bằng cách ưu tiên ăn các loại thực phẩm lành mạnh, đầy đủ chất dinh dưỡng; Tránh uống rượu bia, hút thuốc lá hoặc chất kích thích; Không nên thức khuya, đảm bảo ngủ đủ 8-10 tiếng/ngày; Kiểm soát căng thẳng, mệt mỏi, duy trì tinh thần thoải mái.
- Sử dụng thuốc điều trị: Trong một số trường hợp, bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng các loại thuốc có tác dụng điều hòa nội tiết tố nam, cải thiện hiệu quả chất lượng tinh trùng. Tuy nhiên nam giới cần tham khảo ý kiến của bác sĩ điều trị trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc điều hòa nội tiết nào. Bên cạnh đó, nếu tinh trùng dị dạng là hệ quả của tình trạng viêm nhiễm nam khoa, bệnh nhân cần uống một số loại thuốc kháng sinh phù hợp.
- Phẫu thuật: Nam giới bị tắc ống dẫn tinh, giãn tĩnh mạch thừng tinh… gây bất thường hình thái tinh trùng sẽ cần phẫu thuật can thiệp. Nếu sau phẫu thuật mà chất lượng tinh trùng không cải thiện, bác sĩ sẽ hướng dẫn điều trị hiếm muộn bằng các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản.
- Áp dụng phương pháp hỗ trợ sinh sản: Thụ tinh nhân tạo, thụ tinh ống nghiệm giúp tăng cơ hội mang thai thành công. Vợ chồng hiếm muộn do yếu tố người chồng có tỷ lệ tinh trùng dị dạng cao có thể áp dụng các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản như IUI, IVF, ICSI…
Xem thêm:
- Tinh trùng dị dạng có làm IVF được không?
- Tinh trùng dị dạng có làm IUI được không?
Khi nào cần gặp bác sĩ?
Nếu áp dụng các biện pháp thay đổi lối sống. điều trị nội khoa mà chất lượng tinh trùng không cải thiện, nam giới cần thăm khám với bác sĩ Nam khoa - Hiếm muộn để tìm hiểu nguyên nhân, điều chỉnh kế hoạch điều trị.
Vô sinh có thể do yếu tố người chồng, người vợ hoặc cả hai đều gặp vấn đề khó khăn trong việc thụ tinh tự nhiên. Bác sĩ Xuân Nguyên cho biết vợ chồng nếu quan hệ đều đặn (tần suất 2-4 lần/tuần) trong thời gian dài hơn một năm không mang thai tự nhiên, vợ chồng cần thăm khám tại trung tâm hỗ trợ sinh sản uy tín để các bác sĩ, chuyên gia kiểm tra và điều trị.
Ngoài ra, phái mạnh thường có tâm lý chủ quan, không chú trọng kiểm tra sức khỏe, đặc biệt là sức khỏe sinh sản. Bác sĩ Nguyên khuyến nghị nam giới nên khám sức khỏe định kỳ mỗi 6-12 tháng/lần để phát hiện sớm vấn đề bất thường, có phương hướng can thiệp điều trị phù hợp.
Vợ chồng hiếm muộn có thể đặt lịch tư vấn chi tiết vấn đề tinh trùng dị dạng có ảnh hưởng chất lượng phôi không với các bác sĩ, chuyên gia Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh qua thông tin:
Có thể thấy, hình thái tinh trùng rất đa dạng, có thể bình thường hoặc bị khiếm khuyết, bất thường một phần. Tinh trùng bất thường hình thái làm suy giảm đáng kể khả năng di chuyển của tinh trùng, tăng nguy cơ bất thường trên phôi thai. Trên đây là những giải đáp thắc mắc tinh trùng dị dạng có ảnh hưởng chất lượng phôi không của nhiều cặp vợ chồng đang chuẩn bị điều trị hiếm muộn. Nếu có bất kỳ thắc mắc nào liên quan tình trạng dị dạng tinh trùng, nam giới có thể liên hệ IVF Tâm Anh qua hotline để được tư vấn, hướng dẫn chi tiết.