Có lần nói chuyện với một anh bạn, ảnh nói ảnh cũng thích nghe nhạc Thiền (loại nhạc mà người ta hay bật trong nhà hàng chay hoặc trà quán). Hồi trước đi Tây Tạng, ảnh mua về một lốc đĩa nhạc Thiền luôn.
Mình cũng thích nghe loại nhạc ấy, thể loại gần như là hòa tấu, với những nhạc cụ mộc mạc như sáo, đàn dây, âm thanh thiên nhiên, những giai điệu ngắn lặp đi lặp lại, đôi khi hòa với giọng người tụng những câu kinh bằng Phạn ngữ.
Nó tạo cho mình một cảm giác yên bình mang hơi hướm tâm linh.
Nhưng, cũng như nhận xét của anh bạn, loại nhạc này nghe lâu sẽ thấy nhức đầu kinh khủng. Không phải là cảm giác chán hay nhàm tai, mà là cảm giác lâng lâng lãng đãng trong đầu, khá khó chịu.
Thực ra, theo mình biết, không có loại nhạc nào gọi là “nhạc Thiền”, hay “Zen music”, “Meditation music” gì cả. Thiền, theo định nghĩa nguyên thủy của Phật giáo, chỉ có 2 loại: Thiền định và Thiền tuệ (hay Thiền quán, Thiền minh sát).
Với Thiền định, người thực tập sẽ tập trung vào một đề mục nhất định, chẳng hạn như hơi thở, và loại bỏ tất cả những thứ gây xao nhãng tâm trí khác. Còn với Thiền tuệ, người thực tập sẽ theo dõi, quán sát và nhận biết mọi hoạt động trong và ngoài cơ thể - chỉ nhận biết chứ không suy nghĩ hay bị lôi kéo theo chúng, giống như một mặt hồ rộng lớn, phản chiếu tất cả những gì lướt qua.
Trong Thiền định, việc nghe nhạc rõ ràng sẽ gây xao nhãng tâm trí. Còn với Thiền tuệ, nghe nhạc cũng chẳng bổ trợ được gì cho người thực tập.
Những bài nhạc Thiền đang phổ biến, theo ghi nhận của mình thì có 2 loại. Loại đầu tiên là những bài chú, bài kinh tiếng Phạn được phổ nhạc để dễ nhớ và dễ nghe hơn, chẳng hạn như Đại bi chú, Bát nhã tâm kinh, v.v.. Loại thứ hai đơn thuần là nhạc với âm hưởng thiên nhiên để tạo sự thư thái trong tâm hồn - trải nghiệm thư thái này khiến nhiều người lầm tưởng với trải nghiệm thư thái khi ngồi thiền.
Cho nên, gọi chúng là nhạc Thiền thì không đúng, nhưng nếu không gọi vậy thì cũng khó tìm được một tên nào phù hợp và dễ hiểu cả.
Dù sao đi nữa, hôm nay mời mọi người nghe một số bài không-phải-nhạc-Thiền này:
Lục Tự Đại Minh Chú phổ nhạc
Đại Bi Chú phổ nhạc
Bát Nhã Tâm Kinh phổ nhạc
Đăng Trình