Trong bài này, Tổng Biên Tập của diaCRITICS Nguyễn Thanh Việt bàn về ý nghĩa của “Tháng Tư Đen”, hoặc chữ mà người miền Nam Việt Nam lưu vong dùng để gọi ngày kỷ niệm Thất Thủ Sài Gòn. Bài này được đăng vào tháng 4/2013, và đăng lại vào tháng 4/2014. This is a translation of diaCRITICS editor Viet Thanh Nguyen’s article “My Black April.” Read the English version here.
Have you subscribed to diaCRITICS yet? Subscribe and win prizes! Read more details.
Tháng Tư Đen là danh từ mà người Mỹ gốc Việt đã đưa ra để gọi tên ngày kỷ niệm Thất Thủ Sài Gòn, ngày 30/4/1975. Đây là ngày mà Miền Nam Việt Nam đã biến mất vĩnh viễn khỏi tấm bản đồ thế giới, nếu không phải là biến khỏi trái tim của bao nhiêu người. Trong ngày kỷ niệm này nếu bạn tình cờ có mặt tại khu vực sắc tộc Little Saigon, trong những thành phố Garden Grove và Westminster, trong Quận Cam, thuộc tiểu bang California, trong những tiểu bang đã thay đổi không còn như trước này của nước Mỹ bởi vì chúng ta đã đến đây, bạn sẽ nhìn thấy những người còn lại cuối cùng của nền Cọng Hòa Việt Nam tụ tập lại nơi đây trong nhiều loại quân phục sáng chói cùng với áo dài khi họ để tang cho đất nước đã mất của họ, Miền Nam Việt Nam. Ở đó, trên con đường All American Way, những người yêu nước này hát hai bài quốc ca, chào hai lá quốc kỳ của họ, và tuyên bố cuộc sống về sau này ở Mỹ của người Miền Nam Việt Nam là ở trong Vùng Không Cộng Sản của chính họ (vùng này cũng được biết đến là vùng Không Có Tự Do Ngôn Luận).
Tháng Tư Đen đã khuấy động nhiều cảm xúc trong tôi. Một mặt, việc người ta có những nghi thức và những buổi lễ được tổ chức trang trọng là điều quan trọng, vì nó cho phép họ xây dựng những cộng đồng và truyền lại những truyền thống, những hồi ức và một nền văn hóa. Nếu những con dân Miền Nam Việt Nam lưu vong không làm như vậy cho chính họ thì ai sẽ làm? Cộng đồng người dân Nam Việt Nam lưu vong nhắc nhở cho chính quyền Cộng Sản về một lịch sử và một dân tộc mà họ muốn quên. Cộng đồng người dân Nam Việt Nam này đồng thời cũng nhắc nhở cho những người bạn Mỹ về một lịch sử và một dân tộc mà họ cũng muốn quên, hay ít ra, chỉ muốn nhớ lại trong cách thức giúp phục vụ cho lợi ích của nước Mỹ. Vì những lý do đó, gìn giữ ký ức về Miền Nam Việt Nam vẫn là một công tác văn hóa tối quan trọng.
Mặt khác, chúng ta có cần phải gọi đây là ngày kỷ niệm Đen? Thật thế không, người Việt Nam? Đây có phải là điều tốt nhất mà chúng ta có thể làm? Chứ chẳng phải màu Trắng là màu của chết chóc ở Việt Nam sao? Không phải trong những ngày tang lễ, chúng ta đã quấn quanh đầu một chiếc khăn tang Trắng sao? Không phải chúng ta, khi lần đầu tiên đến nước Mỹ, đã nghĩ rằng chúng ta đã đến một đất nước màu Trắng sao? Một đất nước của những người cùng Trắng như nhau, họ thích bánh mì Trắng và đó là một vấn đề bởi vì chúng ta thì thích bánh mì Pháp, điều này, khi nghĩ lại chẳng phải tự nó là một vấn đề? Một đất nước mà, trong một số tiểu bang, tuyết rơi có thể biến cả vùng đất thành màu Trắng - một dấu hiệu rõ ràng nhất cho thấy đất nước này không giống đất nước chúng ta, nơi không bao giờ có tuyết rơi, mặc dù nếu có thì cũng sẽ rất đẹp, vì đất nước của chúng ta nóng đến thế, điều mà chúng ta chỉ khám phá ra trong chuyến trở về nhiều năm sau? Một đất nước mà đã sản sinh ra một anh chàng thật khôn lanh, người trong khi lên kế hoạch cho ngày tàn của đất nước chúng ta, đã quyết định rằng, bài hát dùng để cảnh báo cho những người bạn Mỹ ở Sài Gòn rằng họ phải chạy ra máy bay trực thăng là bài Giáng Sinh Trắng? Một đất nước mà ở đó điều tốt nhất người ta có thể nói là ít ra gạo thì màu Trắng, cho dù đó là gạo ăn liền và được một người da Đen tên là Chú Ben làm ra cho mãi đến thập niên 1990, khi mà bỗng nhiên một số đông người da Trắng bắt đầu tuyên bố rằng cái mà họ thật sự thích là gạo Nâu, nếu không nhất thiết là người da Nâu? Vậy thì không phải đây là một đất nước mà ở đó sẽ có ý nghĩa hơn nếu dùng từ Trắng càng nhiều càng tốt, với hy vọng rằng cái Trắng đó sẽ dính vào chúng ta như trong thành ngữ Trắng như gạo? Nhưng điều đó có nghĩa là gì, Trắng như gạo? Vấn đề là - không phải Tháng Tư Đen nên là Tháng Tư Trắng sao?
Nhưng dĩ nhiên, Tháng Tư Đen không bao giờ là Tháng Tư Trắng bởi vì một trong những điều đầu tiên chúng ta học được khi đến đất nước này là đất nước này thật sự không phải là đất nước của người da Trắng, hoặc không chỉ là của người da Trắng. Cứ xóa bỏ cái Trắng khỏi đất nước này rồi bạn sẽ thấy: ở bên dưới thật sự là cái không Đen. Khi lần đầu tiên chúng ta đến đất nước này lượng màu trắng xóa đi không đủ để chúng ta thật sự nhìn thấy điều đó. Hồi đó, thoạt tiên người da Trắng đã không biết phải làm gì với chúng ta. Vàng là một màu gây bối rối, mặc dù một số trong chúng ta thật sự gần Nâu hơn, vài người trong chúng ta không xa với Trắng. Đó không phải là vấn đề thật sự quan trọng, bởi vì chúng ta vẫn là Dân Châu Á (Gooks) đối với một số người Mỹ, ngoại trừ những người Mỹ có tư tưởng tiến bộ cởi mở, đối với họ, chúng ta là những người Phương Đông (Orientals). Một ít người da Trắng tốt bụng chào đón chúng ta, nhưng phần đông người da Trắng không muốn thấy những Dân Châu Á ở trong sân sau của họ. Họ kiểm tra cửa ngỏ để bảo đảm là họ đã được an toàn, họ luôn luôn canh chừng kỹ lưỡng hơn những con chó cưng của họ vì tin rằng chúng ta có thể lầm tưởng rằng chúng dành cho món dồi chó, họ phản đối các nhà biên tập báo chí, những nhà đại diện chính trị rằng họ không muốn đồng tiền đóng thuế của họ đem ra cứu Dân Châu Á, những kẻ mà những thanh niên Mỹ tốt đã chết vì họ, đã đổ máu Đỏ trong cuộc chiến chống lại những người Cọng Sản. Một số người da Đen chắc chắn cũng đã cảm thấy như vậy, điều đó không có gì lạ, bởi vì họ cũng là người Mỹ, điều này đã làm họ cảm thấy dễ chịu hơn khi họ so sánh chính họ với Dân Châu Á. Tất cả mọi người đều biết rằng ở nước Mỹ nếu bạn là người da trắng, bạn ổn rồi. Nếu bạn da đen, bạn nên bước lui phía sau. Ngay cả khi bạn da nâu, bạn chỉ cần đi vòng. Nhưng nếu bạn da vàng - thì hỡi ôi! Không được.
Trong hoàn cảnh đó thì ít nhất người da Vàng đã ở đây nên chào đón chúng ta. Thế nên thật là ngạc nhiên khi khám phá ra rằng một số người da Vàng đã có mặt trên đất Mỹ cũng không cần chúng ta, bởi vì, mỉa mai thay, chúng ta không phải ‘Đỏ’. Đối với những người da Vàng đã trải qua những năm của thập niên 60 mang bên mình cuốn sách Đỏ nhỏ của Mao Trạch Đông, thật là khó chịu khi biết rằng người dân Việt Nam mà họ đã tìm kiếm trong tiếng hô Hồ Hồ Hồ Hồ Chí Minh, Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam sắp chiến thắng - không phải là những người Việt Nam xuất hiện trên bờ biển nước Mỹ. Dầu sao quyển sách nhỏ màu Đỏ là quyển sách mà chúng ta biết một nguời Châu Á tốt lẽ ra không nên đọc, và một số người trong chúng ta nhanh chóng bắt tay vào việc chứng minh rằng chúng ta có thể đọc tất cả những quyển sách khác đặt trước mặt chúng ta. Chúng ta muốn là những con người mà không để ai nhìn lại lần thứ hai. Chẳng mấy chốc chúng ta hiểu ra được rằng nếu chúng ta đã không thể là người da Trắng thì ít nhất chúng ta cũng có thể không là người da Đen. Đây không phải là một bài học chúng ta đã chỉ học được khi đặt chân đến nước Mỹ. Ngay tại đất nước chúng ta, chúng ta đã biết sự khác biệt giữa người da Trắng và người da Đen. Người Mỹ đã đem tất cả mọi thứ từ Mỹ đến đất nước chúng ta, kể cả sự phân biệt chủng tộc và điệu nhạc Blues. Ở Sài Gòn, khu vực Khánh Hội dành cho người da Đen, những người này gọi đó là thành phố Người Da Đen, và khu vực đường Tự Do thì dành cho người da Trắng, những người này có thể biết hoặc có thể không biết nó có ý nghĩa là Tự Do.
Do đó, để gọi tên ngày kỷ niệm sự Thất Thủ Sài Gòn chúng ta thật sự phải dùng chữ Tháng Tư Đen, mặc dù tôi không nhớ đã nhìn thấy một người da Đen nào tại lễ kỷ niệm Tháng Tư Đen. Mặc dù tôi đã nhìn thấy nhiều người da Trắng tại lễ kỷ niệm này, nhưng gọi đó là Tháng Tư Trắng có thể là một điều nguy hiểm. Người da Trắng sẽ hỏi, tại sao các bạn gọi ngày đó là Trắng? Liệu chúng ta có thật sự cần bảo cho họ biết rằng Trắng là màu của cái chết? Liệu chúng ta có thật sự cần chỉ ra rằng điện Pentagon là Trắng, tòa Bạch Ốc là Trắng, và tượng đài Washington cũng Trắng, và rằng trong khi người da Trắng nghĩ rằng màu Trắng có ý chỉ một cái gì đó trong sáng như tuyết bay hay như chất ma túy của Columbia, thì không nhất thiết một số người trong chúng ta phải đồng ý? Chúng ta có thật sự cần phải nói rằng nếu một người nào đó bị người da Trắng dội bom chết bỗng nhiên được báo về thủ đô Hoa Thịnh Đốn, thì người đó có lẽ nghĩ rằng màu Trắng mới thật là màu dành cho Bộ Người Chết? Chúng ta có thật sự cần phải giải thích cho người da Trắng, và ngay cả cho chúng ta, rằng mặc dù những người lính da Đen da Trắng da Nâu và cả một ít da Đỏ và da Vàng nữa tất cả đã dự phần trong cuộc tàn sát chúng ta, nhưng chính là tất cả những người da Trắng đã đưa ra những quyết định thật sự quan trọng? Chính là người da Trắng đã quyết định dội bom lên đất nước chúng ta nhiều hơn số bom đã dội xuống Châu Âu trong Thế Chiến thứ hai và chính là người da Trắng đã đưa ra những danh từ địa ốc như những Vùng Tự Do Oanh Kích, những vùng mà ở đó được tự do săn người da Vàng, và ở những nơi đó, người dân Châu Á tốt là một người dân Châu Á đã chết.
Một số người trong chúng ta đã chấp nhận những ý tưởng của người da Trắng đến mức mà nhiều năm sau chúng ta đã biện hộ cho MacCain khi ông ta đến Quận Cam và đã dùng từ Bọn Châu Á (Gook). Ông ta không có ý chỉ mình, một số trong chúng ta đã nói như vậy. Ông ta có ý chỉ những người Cọng Sản. Vì vậy chúng ta tiếp tục làm những tên Châu Á tốt, và một số trong chúng ta có lẽ vì vẫn còn mang máng nhớ đến Vùng Tự Do Oanh Kích dành cho những tên Châu Á xấu, nên đã đưa ra những thứ đại loại như Những Vùng Không Cọng Sản dành cho những tên Châu Á tốt. Điều này thật sự đã khiến người da Trắng cười chúng ta. Bởi vì họ đã hiểu ngay điều mà nhiều người trong chúng ta không hiểu. Những Vùng Không Cọng Sản là những vùng mà ở đó người da Trắng không phải lo lắng gì cả bởi vì người da Vàng đang bận thù ghét những người da Vàng khác mà có thể những người này là Cọng Sản. Trong những vùng không Cọng Sản này những Dân Châu Á tốt trong chúng ta có thể săn những Dân Châu Á xấu, mà điều này đối với người da Trắng lại thích hợp hơn là việc họ bị những dân Châu Á săn lùng. Những người Châu Á tốt không cần thiết phải làm ầm ĩ đến thế và tiêu phí nhiều năng lượng đến thế để săn lùng những người Châu Á xấu, khi mà thật ra rất dễ dàng để tìm ra Dân Châu Á xấu. Chỉ cần nhìn vào cái bóng của chính các bạn, hỡi người Việt Nam.
Nếu chúng ta thật sự muốn đi vào lãnh vực tiềm thức, nếu chúng ta thật sự muốn giảng giải, chúng ta nên chỉ ra rằng cuộc chiến trên đất nước chúng ta (cả ở trên nước Lào và Cambodia) được thực hiện nhân danh Lý Thuyết Domino. Lý Thuyết Domino chỉ là cách nhìn thế giới qua hai màu Trắng Đen. Đã có người nào đưa ra lý thuyết mạt chược về địa lý chính trị chưa? Cho dù là vậy, đó là thuộc về người Trung Hoa, trong khi chúng ta thích món ăn Trung Hoa, chúng ta lại không thích người Trung Hoa, dù rằng, một số trong chúng ta có thể mang dòng máu Trung Hoa. Nhưng chúng ta đã đi quá xa rồi! Vấn đề là: Tại sao lại Tháng Tư Đen, hỡi người Việt Nam? Nếu bạn nghĩ tôi sai, chúng ta hãy gọi đó là Tháng Tư Trắng, chỉ một lần thôi, để xem người da Trắng nói gì. Chúng ta hãy gọi đó là Tháng Tư Trắng chỉ để nhắc nhở chúng ta về tục lệ để tang của chúng ta, vì một số người trong chúng ta đang muốn giữ gìn nền văn hóa của chúng ta. Chúng ta hãy gọi đó là Tháng Tư Trắng chỉ để tỏ lòng tôn trọng người da Trắng vẫn thường ở quanh ta và vinh danh nền văn hóa của người da Trắng mà chúng ta vẫn thường tiếp cận. Chúng ta hãy gọi đó là Tháng Tư Trắng chỉ để nhắc nhở người da Trắng rằng chữ Trắng không chỉ có một nghĩa và rằng một số người trong chúng ta không quên những gì mà một số người da Trắng đã làm. Chúng ta hãy gọi đó là Tháng Tư Trắng chỉ để người da Đen biết rằng chúng ta cùng đứng về phía họ, hoặc nếu việc đó đi quá xa đối với một số người trong chúng ta, thì biết rằng chúng ta không chống lại họ. Chúng ta hãy gọi đó là Tháng Tư Trắng bởi vì, cuối cùng, chúng ta có thể gọi Tháng Tư bằng bất cứ tên gì chúng ta muốn. Phải, hỡi người Việt Nam, nếu chúng ta phải gọi Tháng Tư bằng bất cứ tên gì - mặc dù có ai bảo chúng ta phải gọi nó bằng một cái tên đâu - thì chỉ một lần thôi, chúng ta hãy gọi đó là Tháng Tư Trắng.
Cao Thu Cúc dịch từ bài tiếng Anh “My Black April” của tác giả Nguyễn Thanh Việt.
-
Nguyễn Thanh Việt là giáo sư dạyVăn Chương (English), Nghiên Cứu Văn Hóa Mỹ (American Studies) và Sắc Tộc (Ethnicity) tại trường đại học University of Southern California. Ông là Tổng Biên Tập của diaCRITICS và là tác giả của cuốn sách Race and Resistance: Literature and Politics in Asian America. Tháng 4 năm 2015 nhà xuất bản Atlantic Monthly Press sẽ phát hành cuốn tiểu thuyết The Sympathizer của ông. Cuốn tiểu thuyết này kể về những chuyện bắt đầu từ những ngày Tháng Tư Đen.
Cao Thu Cúc là giáo sư Việt văn về hưu, hiện sống ở San Jose. Bà từng dạy ở trường Bùi Thị Xuân (Đà Lạt), Gia Long/Minh Khai (Sài Gòn). Bà thường xuyên làm thơ, viết bài và dịch. Thơ, bài viết và bài dịch của bà đã được đăng trên các trang như tienve.org, vanchuongviet.org, và Nhật Báo Viễn Đông.
Have you subscribed to diaCRITICS yet? Subscribe and win prizes! Read more details.
Please take the time to rate this post (above) and share it (below). Ratings for top posts are listed on the sidebar. Sharing (on email, Facebook, etc.) helps spread the word about diaCRITICS. And join the conversation and leave a comment! What are your feelings about the Fall of Saigon or Black April?