Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính, mỗi năm có khoảng 180.000 ca tử vong do bỏng. Sơ cứu xử lý vết bỏng kịp thời và đúng cách là biện pháp giảm thiểu tổn thương, hạn chế nhiễm trùng, giảm nguy cơ tử vong. Vậy đâu là cách sơ cứu xử lý vết bỏng tại nhà đúng cách, an toàn, dễ thực hiện. Bác sĩ CKI Trương Trọng Tuấn, khoa Cấp Cứu, BVĐK Tâm Anh TP.HCM hướng dẫn về quy trình sơ cấp cứu vết thương do bỏng trong bài viết sau.
Bỏng là gì?
Bỏng là vết thương trên da hoặc các mô hữu cơ khác, gây đau đớn do năng lượng nhiệt, điện, hóa học hoặc điện từ, bức xạ hoặc ánh nắng mặt trời. Hầu hết các vết bỏng đều xảy ra do tai nạn (vô tình). Có nhiều mức độ bỏng khác nhau. Bác sĩ xác định mức độ nghiêm trọng của vết thương dựa trên độ sâu và lượng da/vùng da bị ảnh hưởng. Vết bỏng có thể gây đau đớn. Nếu không được điều trị, vết bỏng có thể dẫn đến nhiễm trùng, nhiễm trùng huyết và tử vong.
Những tác nhân gây bỏng thường gặp trong sinh hoạt
Những tác nhân gây bỏng thường gặp trong sinh hoạt gồm: (1)
- Bỏng nhiệt xảy ra khi một số hoặc tất cả các tế bào trên da hoặc các mô khác bị phá hủy bởi:
- Chất lỏng nóng (bỏng do nước sôi, súp, dầu nóng,….).
- Chất rắn nóng (bỏng tiếp xúc) ngọn lửa (bỏng lửa).
- Các tác nhân khác bao gồm tiếp xúc với:
- Hóa chất, như xi măng, axit hoặc chất tẩy rửa mạnh.
- Bức xạ.
- Điện.
- Mặt trời (tia cực tím hoặc tia UV).
Gần nửa triệu người cấp cứu mỗi năm vì vết thương do bỏng. Trẻ em có nguy cơ cao bị bỏng do tai nạn. Mỗi ngày có hơn 300 trẻ em được cấp cứu bỏng. Bỏng do tai nạn có thể xảy ra với bất kỳ ai, trẻ em, thanh thiếu niên, người lớn tuổi có nguy cơ cao nhất. Những nhóm tuổi này dễ bị bỏng do nấu nướng hơn, như làm đổ chảo nước sôi lên da. Trẻ em và thanh thiếu niên cũng có nhiều khả năng nghịch ngợm với bật lửa, diêm, pháo hoa, bị bạo hành hoặc bị cháy nắng.
Các dấu hiệu nhận biết bỏng theo từng cấp độ
Dựa trên mức độ tổn thương, bỏng được chia thành 4 mức độ, từ nặng đến nhẹ. Mỗi mức độ có các dấu hiệu nhận biết khác nhau. (2)
1. Cấp độ 1
Bỏng cấp độ 1 là vết bỏng nhỏ, ảnh hưởng đến lớp ngoài của da (biểu bì). Các dấu hiệu nhận biết bỏng là vùng da bị bỏng chuyển sang màu đỏ, gây đau, rát. Cảm giác đau rát biến mất nhanh chóng.
2. Cấp độ 2
Bỏng cấp độ 2 gây tổn thương lớp biểu bì và hạ bì với các dấu hiệu nhận biết như:
- Vết bỏng sưng tấy.
- Vùng da bị bỏng chuyển màu (đỏ, trắng hoặc có đốm).
- Đau, rát dữ dội.
- Phồng rộp.
- Mụn nước phát triển và có thể lan rộng.
Bỏng độ 2 cần được can thiệp và điều trị y tế, sau điều trị vết bỏng thường để lại sẹo.
3. Cấp độ 3
Bỏng độ 3 gây tổn thương tất cả các lớp da, đôi khi tổn thương sâu đến lớp mỡ dưới da. Vết bỏng cũng phá hủy nang lông và tuyến mồ hôi. Vì bỏng độ 3 làm tổn thương các đầu dây thần kinh nên nạn nhân có thể sẽ không cảm thấy đau ở vùng bị bỏng mà đau ở ngay gần đó. Da bị bỏng có thể có màu đen, trắng hoặc đỏ với bề ngoài sần sùi.
4. Cấp độ 4
Bỏng độ 4 làm tổn thương xương, cơ hoặc gân. Chỗ bỏng có màu trắng hoặc cháy thành than. Không có cảm giác ở khu vực này vì các đầu dây thần kinh đã bị phá hủy. Đây là trường hợp khẩn cấp, nạn nhân cần được đưa đến cấp cứu ngay.
Các trường hợp nào người bị bỏng cần được sơ cứu khẩn cấp?
Các trường hợp người bị bỏng cần được sơ cứu khẩn cấp bao gồm:
- Vết bỏng bao phủ tay, chân, mặt, háng, mông, khớp chính hoặc một vùng rộng lớn trên cơ thể.
- Bỏng sâu, ảnh hưởng đến tất cả các lớp da hoặc thậm chí các mô sâu hơn.
- Bỏng khiến da trông như da thuộc, dày lên trông thấy.
- Vết bỏng như bị cháy xém hoặc có các mảng đen, nâu hoặc trắng.
- Bỏng do hóa chất hoặc điện.
- Khó thở hoặc bỏng đường thở.
Trong thời gian đợi cấp cứu hoặc bất kỳ hỗ trợ y tế nào, nạn nhân cần được sơ cứu đúng cách.
Hướng dẫn cách sơ cứu bỏng ở từng trường hợp chi tiết
Cách sơ cấp cứu xử lý vết bỏng cần tuân thủ các nguyên tắc y tế chung trong sơ cứu tai nạn bỏng, cụ thể:
- Đầu tiên phải tách nạn nhân khỏi tác nhân gây bỏng hoặc loại bỏ tác nhân gây bỏng trên da.
- Kiểm tra ý thức nạn nhân: còn tỉnh không, tim còn đập không, nạn nhân còn thở không.
- Với vết bỏng nhẹ, tổn thương nông, cần để vùng da dưới vòi nước mát trong ít nhất 20 phút.
- Sử dụng khăn sạch, mềm, hoặc gạc y tế vô trùng thấm bớt nước.
- Đưa nạn nhân đi cấp cứu tại cơ sở y tế gần nhất.
Đối với các trường hợp cụ thể, trước khi áp dụng các cách sơ cứu xử lý vết bỏng cần xác định được tác nhân gây bỏng. Sau đó, tiến hành thực hiện các thao tác sơ cấp cứu phù hợp với từng nguyên nhân, cụ thể:
1. Cách sơ cứu xử lý vết bỏng do điện
- Bước 1: ngắt nguồn điện tiếp xúc với nạn nhân (ngắt cầu dao hoặc dùng các vật dụng không dẫn điện để tách nạn nhân ra khỏi nguồn điện).
- Bước 2: hô hấp nhân tạo nếu nạn nhân có dấu hiệu ngưng thở.
- Bước 3: đưa nạn nhân đi cấp cứu tại cơ sở y tế gần nhất.
2. Cách sơ cứu xử lý vết bỏng do hóa chất
- Bước 1: loại bỏ hết quần áo tại vùng da bị tổn thương,
- Bước 2: nhanh chóng rửa vùng da dưới vòi nước sạch.
- Bước 3: đưa nạn nhân đi cấp cứu ngay lập tức.
3. Cách sơ cứu xử lý vết bỏng do lửa
- Bước 1: tách nạn nhân ra khỏi vật cháy, đám cháy.
- Bước 2: cởi bỏ quần áo đang cháy ra khỏi người nạn nhân. Tuyệt đối không cố gỡ quần áo dính vào vết bỏng.
- Bước 3: ngâm vùng da bị tổn thương trong nước lạnh hoặc để dưới vòi nước sạch trong ít nhất 20 phút. Trường hợp tổn thương toàn thân, không được ngâm nước mà phải đi cấp cứu ngay.
- Bước 4: giữ ấm cơ thể nạn nhân, phải đảm bảo nạn nhân được duy trì thân nhiệt ở mức tối thiểu 35 độ C.
- Bước 5: đưa nạn nhân đi cấp cứu.
4. Cách sơ cứu xử lý vết bỏng do nhiệt
- Bước 1: loại bỏ tác nhân gây bỏng khỏi người nạn nhân, tháo bỏ trang sức, quần áo,… tại khu vực gần vết thương. Nếu quần áo dính vào vết bỏng tuyệt đối không gỡ ra.
- Bước 2: đánh giá ban đầu tình trạng nạn nhân bằng cách kiểm tra hô hấp, tuần hoàn, chấn thương kết hợp. Nếu nạn nhân bị suy hô hấp hoặc ngưng thở, cần được hô hấp nhân tạo ngay.
- Bước 3: nếu nạn nhân tỉnh táo và không có chấn thương nào khác kèm theo, cần sơ cứu vết bỏng bằng cách ngâm hoặc để vùng da dưới vết thương dưới vòi nước mát, trong ít nhất 20 phút, cho đến khi vết thương giảm đau rát.
- Bước 4: che phủ vết thương bằng gạt sạch hoặc màng bọc thực phẩm.
- Bước 5: giữ ấm cho nạn nhân để duy trì thân nhiệt, không để cơ thể người bệnh mất nhiệt, mất nước.
- Bước 6: đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất để được cấp cứu kịp thời.
Quan trọng nhất, dù áp dụng cách sơ cứu xử lý vết bỏng trong trường hợp nào cũng cần tuân thủ thực hiện đúng nguyên tắc và quy trình sơ cứu, điều này giúp làm giảm nguy cơ nhiễm trùng, tổn thương lan rộng. Đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất để cấp cứu vết bỏng, không tự ý điều trị tại nhà.
Một vài lưu ý quan trọng khi sơ cứu vết thương bỏng nhiệt
Một vài lưu ý quan trọng khi sơ cứu vết thương bỏng nhiệt bao gồm:
- Không bôi kem đánh răng, kem trị bỏng, mỡ trăn, thuốc mỡ,… hay bất kỳ thứ gì lên vùng da bị bỏng sau khi sơ cứu. Điều này làm vết thương trở nặng, tăng nguy cơ viêm nhiễm.
- Không dùng nước đá hoặc chườm đá lên vết thương bị bỏng do nhiệt, dễ làm biểu bì da co lại, chậm lành vết thương và nguy cơ nhiễm trùng cao. Chỉ để vùng da này tiếp xúc với nước lạnh.
- Cần giữ vết thương không va quẹt, ma sát với môi trường ngoài, điều này làm tổn thương lan rộng, nhiễm trùng.
- Không cố loại bỏ các mảnh quần áo bám vào vết thương.
- Tháo bỏ trang sức, quần áo, tất cả các vật dụng xung quanh vùng da bị bỏng trước khi xuất hiện triệu chứng sưng tấy, phù nề hay bọng nước.
- Bình tĩnh để tiến hành sơ cứu đúng quy trình.
Việc sử dụng các cách sơ cứu xử lý vết phỏng ban đầu sai cách làm tổn thương nghiêm trọng hơn, tăng nguy cơ nhiễm trùng và khiến việc điều trị trở nên khó khăn hơn.
Người bị bỏng nên bôi thuốc gì để giảm đau rát, sưng phồng?
Người bị bỏng không nên bôi thuốc gì để giảm đau rát, sưng phồng trước khi được đưa đến cấp cứu hoặc có bất kỳ chỉ dẫn nào từ bác sĩ điều trị. Việc điều trị vết thương do bỏng tùy thuộc vào loại vết bỏng và mức độ nghiêm trọng của nó, vị trí và kích thước vùng da bị ảnh hưởng và các vấn đề sức khỏe đi kèm.
Các biện pháp phòng ngừa bỏng
Các biện pháp phòng ngừa bỏng bao gồm:
- Luôn chú ý đến mọi thứ trên bếp trong khi đang đun nấu.
- Đeo găng tay lò nướng khi sử dụng.
- Không bế em bé hoặc trẻ nhỏ khi đang nấu ăn.
- Giữ trẻ em tránh xa bất kỳ thiết bị gây bỏng.
- Đậy nắp các ổ cắm điện.
- Đặt bình chữa cháy đang hoạt động ở khu vực dễ tiếp cận.
- Đặt nhiệt độ tối đa của nước nóng trong nhà dưới 40 độ C và luôn kiểm tra nhiệt độ của nước trước khi cho trẻ tắm.
- Cẩn thận với hóa chất và đeo kính bảo hộ khi sử dụng chúng.
- Để hóa chất tránh xa trẻ em.
- Không đặt các thiết bị điện gần nước, hãy rút phích cắm khi không sử dụng và cất giữ ở nơi an toàn.
Bỏng là tai nạn thường gặp, gây các tổn thương da ở nhiều mức độ khác nhau. Vết bỏng nhẹ thường lành trong vòng vài tuần và có thể được điều trị tại nhà. Các vết bỏng nặng hơn cần được sơ cứu đúng cách, cấp cứu kịp thời và chăm sóc y tế đúng cách. Điều trị vết thương do bỏng có thể bao gồm thuốc theo toa, chăm sóc vết thương đặc biệt hoặc phẫu thuật.
Cách sơ cứu xử lý vết bỏng ngay khi tai nạn xảy ra giúp giảm đáng kể các nguy cơ, rủi ro, đặc biệt trong trường hợp vết thương nghiêm trọng. Các phương pháp sơ cứu cần thực hiện kịp thời, tuân thủ các nguyên tắc và quy trình, vì sơ cứu không đúng cách làm trầm trọng thêm tình trạng vết thương, đe dọa đến sức khỏe và tính mạng nạn nhân.
Quan trọng nhất, không tự ý điều trị các vết bỏng tại nhà, cần đưa nạn nhân đến cấp cứu tại cơ sở y tế gần nhất, trong thời gian sớm nhất. Cấp cứu nạn nhân bị bỏng tại khoa Cấp Cứu, BVĐK Tâm Anh TP.HCM với đội ngũ bác sĩ giỏi, luôn túc trực 24/24, nhanh chóng tiếp nhận, xử lý và điều trị vết bỏng do hóa chất, điện, bỏng nhiệt,… giúp nạn nhân nhanh chóng khắc phục vết thương, hạn chế tối đa các nguy cơ nhiễm trùng, biến chứng.
Với các cách sơ cứu xử lý vết bỏng bài viết vừa chia sẻ sẽ giúp ích cho bạn trong các trường hợp cần thiết sau này. Sơ cứu kịp thời, đúng quy trình và đảm bảo các nguyên tắc giúp giảm nguy cơ biến chứng, tổn thương và nhiều vấn đề sức khỏe khác cho nạn nhân.