Từ khi chúng ta còn là những cá thể nguyên thủy, việc cạnh tranh thúc đẩy ta khai phá các khu vực sống và nguồn thức ăn mới, nhằm chiếm ưu thế và bảo toàn sự sống cho bầy đàn của mình. Khi loài người tiến hóa, bản năng này vẫn đi theo ta, hỗ trợ ta khai phá tiềm năng bên trong mình. Từ cơ sở đó, các hoạt động nhóm trong lớp học vẫn luôn được giáo viên ưa chuộng, bởi khả năng khơi gợi sự cạnh tranh, thúc đẩy khả năng học tập ở trẻ.
Nhưng bao nhiêu cạnh tranh là đủ? Làm sao để những trò chơi không trở thành những cuộc cãi vã, thậm chí là hình thành tư tưởng cạnh tranh tiêu cực? Hãy để các chuyên gia giáo dục tại Twinkl giải đáp thắc mắc của bạn!
Hãy hiểu đúng về cạnh tranh lành mạnh trong học tập!
Chúng ta thường nghĩ cạnh tranh lành mạnh chỉ xảy ra khi ta mô phỏng lại hoạt động thể chất thông qua các trò chơi đội nhóm ngoài trời. Tuy nhiên thực tế cho thấy, sự cạnh tranh có thể diễn ra ngay trong lớp học của mình.
Với kinh nghiệm sản xuất học liệu tiếng Anh cho người đi làm và trẻ em, cô Tạ Thị Nhung tin rằng, việc cạnh tranh lành mạnh có thể diễn ra ở những hoạt động trong lớp học: “Việc học là một nhiệm vụ có thể tạo ra áp lực cho trẻ, các con chưa đủ tuổi để hoàn toàn tập trung vào việc học giống như cách 1 người trưởng thành học tập. Chính vì thế việc tổ chức các hoạt động học tập dưới dạng trò chơi cho phép các em quên đi cái khó trước mắt, các con sẽ tập trung vào trò chơi và tiếp thu bài học một cách vui vẻ. Niềm vui chính là một động lực then chốt thôi thúc các bạn chủ động học tập hiệu quả”.
Lợi ích của việc cạnh tranh trong học tập
1. Chuyển đổi sự tập trung từ giáo viên sang học sinh
Cạnh tranh trong học tập được chứng minh là mang lại hiệu quả trong việc phá bỏ khuôn mẫu truyền thống trong lớp. Với mật độ trung bình 20 bạn học sinh trong 1 lớp, mô hình teacher-centered (tập trung vào giáo viên) vô hình trung giới hạn khả năng quan sát và quản lý lớp học của giáo viên. Các thầy cô phải hoạt động nhiều hơn, nhưng khả năng tiếp thu của học sinh lại không được đảm bảo.
Ngược lại, việc học thông qua cạnh tranh lành mạnh sẽ giúp giáo viên có thời gian trống để quan sát và theo dõi các bạn học sinh hiệu quả. Khả năng tiếp thu của học sinh rất đa dạng trong lớp học, nếu chúng ta vẫn đi theo khuôn mẫu giáo viên giảng bài và học trò ghi chép, giáo viên sẽ rất khó để cá nhân hóa chương trình học cho học sinh. Vì thế, một chút trò chơi tương tác sẽ giúp giáo viên quan sát được lớp học của mình hiệu quả.
2. Cạnh tranh lành mạnh tạo ra động lực tự thân
Cô Tống Thị Tình, được vinh danh với vai trò Đại Sứ Twinkl truyền cảm hứng, cho rằng vai trò của cạnh tranh lành mạnh nằm ở khả năng sản sinh động lực tự thân ở học sinh: “Khi nhắc đến động lực, ta thường hay nói đến động lực đến từ bên ngoài, tức là cảm giác chiến thắng các đối thủ mới đem lại động lực to lớn. Nhưng chính động lực tự thân mới giúp cho học viên tiến xa trên con đường tri thức. Mục đích của việc cạnh tranh không chỉ để các em thi đua với nhau, nó còn khiến cho các em tự thi đua với chính mình, vượt qua giới hạn vốn có mà có thể trẻ đã nghĩ rằng mình không thể làm được điều đó. Chính những sự tiến bộ nhỏ đó sẽ khơi gợi ở các em động lực để vươn lên, từ đó khám phá nhiều điều thú vị về bản thân mình”.
Tháp nhu cầu của Maslow cũng chỉ ra rằng, nhu cầu lớn nhất của con người chính là được khẳng định cái tôi của mình. Để đạt được đến mục tiêu cuối cùng ấy, trẻ sẽ phải học tập, vấp ngã nhiều lần. Nhưng chính vì thế mà trẻ trở nên dạn dĩ và lại càng muốn chinh phục mục tiêu hơn nữa.
Thông qua trải nghiệm giảng dạy của mình, cô Nhung cho rằng, các trò chơi cạnh tranh trong học tập nâng cao khả năng tiếp thu kiến thức ở học sinh: “Bình thường lớp của mình có 2 nhóm, 1 nhóm cạnh tranh năng nổ và 1 nhóm ‘sao cũng được’. Nhờ việc tổ chức trò chơi cạnh tranh nhẹ nhàng trong lớp, các bạn vốn đã ưa thích thi đấu lại phát huy tối đa khả năng của mình, đồng thời nhóm ‘sao cũng được’ cũng có một sự cải thiện đáng kể về mức độ tiếp thu bài học”.
Một sân chơi lành mạnh phải lưu ý 4 điều sau!
1. Giáo viên là người đặt ra luật lệ
Lợi ích là thế, nhưng không thể tránh khỏi những tình huống mà các con trở nên quá khích, dẫn đến cự cãi, thậm chí là tương tác vật lý với nhau ngay giữa lớp học. Đây chính là một tình huống thường thấy ở trẻ nhỏ, thử thách khả năng quản lý lớp học của giáo viên. Trao đổi với Twinkl, cô Nhung cũng đồng ý rằng việc trẻ em thường quên mất mục tiêu học tập, nên vô tình thuận theo bản năng và tấn công các bạn của mình.
Để tổ chức một buổi học hiệu quả, giáo viên cần là người đặt ra luật lệ để hạn chế sự cạnh tranh không lành mạnh. Cô Phùng Thủy Tiên, với kinh nghiệm giảng dạy lâu năm ở các lớp tiểu học, luôn luôn đặt ra luật lệ để ngăn cản những hành vi gian lận quá khích: “trước khi bước vào trò chơi, mình luôn nói với các con rằng ‘be nice, don’t fight’. Các trò chơi là để các con học tập, không phải là nơi để gây rối và tranh đấu tiêu cực. Nếu có trẻ nào vi phạm luật lệ, trò chơi sẽ ngay lập tức dừng lại.”
2. Đừng quá sa đà vào việc cạnh tranh
Một tình huống khác mà giáo viên thường gặp khi lên giáo án, chính là việc có quá nhiều trò chơi cạnh tranh trong một tiết học. Cô Tình nhận xét, đúng là trò chơi cạnh tranh trong học tập là cần thiết, nhưng lạm dụng nó có thể mang lại tác dụng không mong muốn. Trẻ luôn bị đưa vào trạng thái căng thẳng, ở lứa tuổi nhỏ các con chưa thể phân định tình huống giả lập và thực tế, khiến cho cái nhìn về người khác trở nên méo mó. Các con sẽ vô thức nghĩ rằng mọi người chính là đối thủ của con. Đây chính là biểu hiện của cạnh tranh không lành mạnh.
Để phân bố trò chơi hợp lý, một tiết học 45 phút chỉ nên có tối đa 2 trò chơi nhóm mang yếu tố cạnh tranh, xen giữa đó là các trò chơi “tĩnh”, tức là làm việc độc lập, tự suy nghĩ và bản thân sẽ tự cố gắng đưa ra câu trả lời. Linh động giữa “tĩnh” và “động” sẽ giúp giáo viên kiểm soát được nhịp điệu của lớp học, hạn chế cảm giác chán chường và đảm bảo theo kịp giáo án của mình.
3. Phân bổ trò chơi phù hợp
Nhiều nhà nghiên cứu tin rằng, việc tổ chức một hoạt động chơi hiệu quả là một món quà mà giáo viên có thể dành cho học sinh của mình. Các nghiên cứu từ các nhà giáo dục như Berinstein & Magalhaes năm 2009, Canning năm 2007 đều nhận định rằng các trò chơi dựa trên nền tảng thể chất, tư duy, ngôn ngữ, phát triển khả năng xã hội, chính là cách học hiệu quả nhất ở trẻ nhỏ, dù cho ở đó có luật lệ, mục tiêu, hay không.
Nếu ta nhồi nhét các trò chơi cạnh tranh trong học tập ở độ tuổi mẫu giáo (4-6 tuổi), các trò chơi sẽ làm giảm sự tự tin ở trẻ, do phải chịu cảm giác thua cuộc trong trò chơi. Tình huống này cũng có thể diễn ra khi có các bạn nhỏ chậm hơn phải chịu thiệt thòi vì không thể theo kịp tiến độ trò chơi. Lúc đó, cạnh tranh không lành mạnh sẽ khiến các con tự ti, không dám tham gia trò chơi nữa.
Vì thế, các trò chơi cạnh tranh lành mạnh cho trẻ từ 4-6 tuổi chỉ nên tập trung phát triển khả năng vận động cơ bản của bản thân (fundamental movement skill), giúp trẻ luyện tập bộ kỹ năng cơ bản, đồng thời phát triển dần khả năng phân biệt bản thân và người khác.
Khi trẻ đã có một sự hoàn thiện kỹ năng nhất định, ở các độ tuổi lớn hơn ta có thể từng bước giới thiệu trò chơi cạnh tranh từ nhẹ cho đến mạnh tùy theo nhu cầu ở trẻ. Không nhất thiết các trò chơi chỉ tập trung vào sự cạnh tranh giữa bản thân với người khác, ta hoàn toàn có thể cho trẻ tự nhìn nhận chính mình và thi đấu với chính mình bằng cách đặt ra các mục tiêu nhỏ hơn.
Một hoạt động rất hay mà cô Tình gợi ý, chính là thi đua theo tháng, ghi lại những nỗ lực trong học tập của từng học sinh. Đó có thể là giơ tay phát biểu, tham gia xây dựng bài, năng nổ trong trò chơi tập thể, siêng năng làm bài tập về nhà… Các hoạt động tưởng chừng đơn giản có thể biến thành một trò chơi cạnh tranh lành mạnh với chính mình.
4. Mục tiêu luôn là việc học và tiếp thu tri thức
Dù với mục đích gì, thì các trò chơi cũng phải phục vụ được mục đích giảng dạy của mình, đảm bảo đầy đủ về phần nội dung bài học. Nếu ta sa đà vào việc chơi, ta sẽ vô tình làm hư trẻ, khiến cho các em không còn động lực để tìm tòi tri thức nữa.
Để tổ chức 1 hoạt động hiệu quả hơn, cô Nhung luôn khuyến khích giáo viên sử dụng các câu hỏi ICQ (Instruction checking questions), CCQ (concept checking questions) để kiểm tra mức độ hiểu về hoạt động của trẻ. Các câu hỏi đó thường là những câu hỏi yêu cầu trả lời ‘Yes/ No’ hoặc chỉ yêu cầu đưa ra thông tin ngắn gọn liên quan đến luật chơi mà giáo viên đã triển khai.
“Làm nghề giáo, ta phải liên tục thử nghiệm để tìm ra phương án tối ưu nhất. Ta sẽ sai, nhưng rồi sai sẽ thành đúng, vì không có con đường tối ưu nhất để học, chỉ có thể tối ưu hơn mà thôi”, cô Tình chia sẻ.
Lời Kết
Cạnh tranh sẽ luôn là một phương pháp giáo dục hiệu quả, nếu chúng ta biết tận dụng những ưu điểm của nó và hạn chế những điểm chưa hay mà phương pháp này mang lại. Tuy nhiên Twinkl tin rằng, với 4 bí kíp cạnh tranh lành mạnh trong học tập, bạn đọc sẽ tìm ra những hoạt động phù hợp cho lớp học của mình!