I. Tìm hiểu về tầng ozon là gì?
Tầng ozone, còn được gọi là tầng ozon (hoặc tầng O3), là một tầng khí quyển của Trái Đất chứa nồng độ cao của ozone (O3). Nó nằm ở khoảng độ cao từ khoảng 10 đến 50 km trên mặt đất, trong tầng khí quyển gọi là tầng stratosphere. Tầng ozone chủ yếu chứa ozon và có tầng này cực kỳ quan trọng vì nó có vai trò bảo vệ Trái Đất khỏi tác động có hại của tia tử ngoại từ Mặt Trời.
Ozon không có hại: Loại này tự nhiên xuất hiện trong tầng bình lưu và không gây hại cho môi trường.
Ozon có hại: Loại này được tạo ra do hoạt động của con người, ví dụ như sự kết hợp của oxit nitơ và các hợp chất hữu cơ bay hơi, tạo ra Ozon có hại. Loại này thường tìm thấy ở tầng đối lưu, cao khoảng 10 km so với mặt đất.
Tầng Ozon đã được phát hiện vào năm 1913 bởi Charles Fabry và Henri Buisson, hai nhà vật lý người Pháp. Nó nằm ở tầng bình lưu, bao quanh Trái Đất ở độ cao từ 10 đến 50 km.
Tầng Ozon đóng vai trò quan trọng trong việc lọc tia cực tím (UV) từ Mặt Trời, ngăn chúng xâm nhập vào bề mặt Trái Đất và gây hại cho sức khỏe con người và môi trường.
II. Vai trò, chức năng của tầng ozon là gì?
Tầng ozon có một vai trò và chức năng quan trọng trong tầng khí quyển của Trái Đất. Dưới đây là một số vai trò và chức năng quan trọng của tầng ozon:
1. Bảo vệ khỏi tia tử ngoại (UV) từ Mặt Trời
Tầng ozon hấp thụ và phản xạ lại một phần tia tử ngoại từ Mặt Trời, chủ yếu tia UV-B và một phần tia UV-C. Các tia tử ngoại này có tiềm năng gây hại cho con người và các sinh vật trên Trái Đất. Tầng ozon đóng vai trò như một tấm màn chắn bảo vệ da người khỏi bị cháy nám, ánh nắng mặt trời và các vấn đề về sức kháng.
2. Bảo vệ sinh vật biển
Tầng ozon cũng bảo vệ các sinh vật biển, như fitoplankton, khỏi tác động có hại của tia tử ngoại. Fitoplankton là loài quan trọng trong chuỗi thức ăn biển và là nguồn cung cấp thức ăn cho nhiều loài cá và động vật biển khác. Sự suy yếu của tầng ozon có thể gây tổn thương cho fitoplankton và gây ảnh hưởng tiêu cực đến các hệ sinh thái biển.
3. Kiểm soát khí quyển
Vai trò của tầng ozon tham gia vào các quá trình hóa học quan trọng trong khí quyển. Nó tham gia vào quá trình hình thành và phân hủy ozone, giúp duy trì sự cân bằng của các hợp chất khí hậu quan trọng như methane và các hợp chất khí nhà kính khác. Tầng ozon cũng có vai trò trong việc kiểm soát sự biến đổi của khí hậu.
4. Bảo vệ hiệu quả năng lượng tầng dưới
Tầng ozon giúp giữ nhiệt độ tầng dưới (tầng troposphere) ổn định bằng cách giảm lượng tia tử ngoại mặt trời và nhiệt độ từ tầng trên không. Điều này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của các cơn bão và hệ thống thời tiết.
Trong tóm tắt, tầng ozon có vai trò quan trọng trong bảo vệ sức khỏe con người, duy trì cân bằng khí quyển và hỗ trợ sự phát triển của các hệ sinh thái trái đất.
Từ các số liệu trên, chúng ta đều thấy được rằng tầng ozon chiếm số lượng rất ít. Tuy chỉ là một lớp mỏng bao bọc quanh trái đất nhưng tầng ozon lại có chức năng vô cùng quan trọng nhằm bảo vệ sự sống của mọi sinh vật trên trái đất.
Có thể nói rằng, sự sống của mọi sinh vật đều phụ thuộc vào sự xuất hiện của tầng ozon. Vì vậy, một khi tầng ozon bị thủng sẽ gây ảnh hưởng xấu đến mọi sinh vật, hệ sinh thái và đặc biệt là con người.
III. Tình trạng tâng ozon hiện nay trên thế giới
Tình trạng tầng ozon trên thế giới đã trải qua nhiều biến đổi và tiến triển trong những năm qua. Dưới đây là một cái nhìn tổng quan về tình trạng tầng ozon hiện nay:
1. Suy giảm tầng ozon:
Tầng ozon ở tầng stratosphere của khí quyển trái đất đã trải qua suy giảm đáng kể trong thập kỷ 1980 và 1990 do sử dụng rộng rãi các chất làm suy giảm tầng ozon như Chlorofluorocarbons (CFCs), Halons, và các hợp chất liên quan. Hiện nay, tình trạng suy giảm tầng ozon chủ yếu tập trung ở vùng cực, đặc biệt là cực nam (Antarctic ozone hole). Các lỗ tầng ozon xuất hiện hàng năm tại vùng này vào mùa xuân và mùa hè.
2. Các biện pháp bảo vệ:
Ký hiệp ước Montreal năm 1987 và các sửa đổi sau này đã đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát suy giảm tầng ozon bằng cách loại trừ và giới hạn sử dụng các chất gây suy giảm tầng ozon. Các biện pháp bảo vệ bao gồm thay thế các chất gây hại cho tầng ozon bằng các chất thân thiện hơn với môi trường, khuyến khích tái sử dụng và tái chế các sản phẩm chứa các chất này.
3. Phục hồi tầng ozon:
Do các biện pháp kiểm soát hiệu quả, có sự tín hiệu tích cực về phục hồi tầng ozon. Tại một số khu vực, đặc biệt là ở tầng stratosphere, tầng ozon đã bắt đầu phục hồi và độ dày của nó tăng lên. Tuy nhiên, quá trình phục hồi này diễn ra rất chậm, và dự kiến mất một thời gian dài trước khi tầng ozon hoàn toàn phục hồi về trạng thái tự nhiên.
4. Tái khám phá tầng ozon trên vùng bắc:
Tầng ozon trên vùng bắc (Arctic) cũng đã bắt đầu trải qua những tình trạng suy giảm vào một số mùa đông, tương tự như vùng cực nam. Điều này thường xảy ra trong những năm có điều kiện khí hậu đặc biệt.
5. Sự theo dõi liên tục:
Các hệ thống theo dõi tầng ozon trên toàn cầu vẫn được duy trì để theo dõi tình trạng của nó và đảm bảo rằng các biện pháp kiểm soát và bảo vệ tiếp tục được thực hiện. Tóm lại, tình trạng tầng ozon hiện nay trên thế giới có sự kết hợp giữa những thách thức vẫn còn tồn tại và những tiến bộ trong việc kiểm soát và bảo vệ tầng ozon. Vai trò của tầng ozon rất quan trọng nên các biện pháp tiếp tục được thực hiện để giảm suy giảm tầng ozon và đảm bảo rằng tầng ozon có thể phục hồi trong tương lai.
IV. Các nguyên nhân gây hại tầng ozon
Các nguyên nhân gây hại tầng ozon chủ yếu liên quan đến sự sử dụng và phát thải các chất gây suy giảm tầng ozon. Dưới đây là một số nguyên nhân chính:
Sử dụng Chlorofluorocarbons (CFCs): CFCs là một loại hợp chất hóa học đã được sử dụng rộng rãi trong ngành công nghiệp, đặc biệt là trong hệ thống lạnh, máy điều hòa không khí, và các sản phẩm xịt phun khác. Khi CFCs thoát ra khỏi sản phẩm và tiếp xúc với tia cực tím từ Mặt Trời, chúng phân hủy và giải phóng clo, gây suy giảm tầng ozon.
Sử dụng Halons: Halons là một loại hợp chất chứa brom và clor, thường được sử dụng trong hệ thống chữa cháy. Khi được phát thải vào khí quyển, chúng cũng phân hủy và giải phóng các nguyên tố brom và clor, gây suy giảm tầng ozon.
Sử dụng Hydrochlorofluorocarbons (HCFCs): HCFCs là một loại chất thay thế CFCs và Halons trong một số ứng dụng. Tuy chúng có khả năng làm suy giảm tầng ozon ít hơn so với CFCs, nhưng vẫn gây hại tầng ozon và có tác động nóng lên hiệu quả nhà kính.
Sử dụng Methyl bromide: Methyl bromide là một hợp chất hữu ích trong việc diệt côn trùng và vi khuẩn. Tuy nhiên, khi được phát thải vào khí quyển, nó có khả năng phá hủy tầng ozon.
Sự kết hợp của oxit nitơ và các hợp chất hữu cơ bay hơi (VOCs): Sự kết hợp này tạo ra các hợp chất gây suy giảm tầng ozon, đặc biệt ở tầng đối lưu, cao khoảng 10 km so với mặt đất.
Lỗ tầng Ozon vùng cực (Ozone Holes): Lỗ tầng Ozon là hiện tượng suy giảm tầng ozon đáng kể tại các vùng cực, đặc biệt là cực nam (Antarctic ozone hole). Hiện tượng này thường xảy ra vào mùa xuân và mùa hè và liên quan chặt chẽ đến sự kết hợp của các nguyên nhân trên.
Các nguồn phát thải không kiểm soát: Sự phát thải nguyên nhân gây hại tầng ozon từ các nguồn không kiểm soát như xe ô tô, công nghiệp và nông nghiệp có thể làm tăng nồng độ các hợp chất gây hại tầng ozon trong khí quyển.
Biến đổi khí hậu và điều kiện thời tiết: Biến đổi khí hậu có thể tạo ra điều kiện thời tiết đặc biệt, dẫn đến suy giảm tầng ozon tạm thời ở một số vùng, như vùng bắc (Arctic ozone depletion).
Để kiểm soát và ngăn chặn sự suy giảm tầng ozon, cộng đồng quốc tế đã thực hiện nhiều biện pháp như Ký hiệp ước Montreal và các sửa đổi sau này, giới hạn sử dụng và loại trừ các chất gây hại tầng ozon, và khuyến khích phát triển các công nghệ thay thế thân thiện với môi trường.
III. Quy định về bảo vệ tầng ozon theo Nghị định 06/2022/NĐ-CP
Hiện nay, sự suy giảm tầng ozon đang ở mức báo động. Nó tác động tiêu cực trực tiếp đến sức khỏe con người cũng như làm mất cân bằng của các hệ sinh thái. Dưới đây là các quy định theo Nghị định 06/2022/NĐ-CP về việc bảo vệ tầng ozon.
1 Lộ trình kiểm soát, loại trừ các chất làm suy giảm tầng ozon
Theo Nghị định số 06/2022/NĐ-CP quy định về việc giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ozon được ban hành bởi Chính phủ, các chất được liệt kê sau đây là nguyên nhân làm suy giảm, ảnh hưởng đến tầng ozon gồm:
Các lộ trình quản lý được vạch ra rõ ràng, đặc biệt là đối với các chất HCFC như sau:
- Từ năm 2022 đến hết năm 2014: tổng lượng tiêu thụ yêu cầu giảm không được vượt quá 65% mức tiêu thụ cơ sở.
- Năm 2025 đến hết năm 2029: dự tính sẽ không vượt quá 32.5% mức tiêu thụ cơ sở.
- Năm 2030 đến 2039: không vượt quá 2.5% mức tiêu thụ cơ sở.
- Từ 01/2040: áp dụng cấm nhập và xuất khẩu các chất HCFC.
Các hành vi bị cấm sẽ liên quan đến quá trình sản xuất, nhập khẩu, tiêu thụ sản phẩm, thiết bị có chứa hoặc sản xuất từ các chất được kiểm soát cấm theo quy định của Bộ Tài nguyên và Môi trường.
2 Đăng ký, báo cáo các chất được kiểm soát
- Các đối tượng cần phải đăng ký sản xuất, xuất khẩu, nhập khẩu, sở hữu các thiết bị, sản phẩm có chứa các chất được kiểm soát theo quy định tại Điều 24 của Nghị định 06 bao gồm:
- Các tổ chức có hoạt động sản xuất các chất được kiểm soát.
- Các tổ chức có hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu các chất được kiểm soát.
- Các tổ chức sản xuất, nhập khẩu thiết bị, sản phẩm có chứa hoặc sản xuất từ chất được kiểm soát.
- Các tổ chức sở hữu thiết bị có chứa các chất được kiểm soát như là: máy điều hòa không khí có năng suất lạnh danh định lớn hơn 26,5 kW (90.000 BTU/h) và có tổng năng suất lạnh danh định của các thiết bị lớn hơn 586 kW (2.000.000 BTU/h); thiết bị lạnh công nghiệp có công suất điện lớn hơn 40 kW.
- Tổ chức thực hiện các dịch vụ như: thu gom, tái chế, tái sử dụng và xử lý chất được kiểm soát.
3 Thu gom, tái chế và xử lý các chất được kiểm soát
Theo khoản 1 Điều 28 Nghị định 06 về các nguyên tắc yêu cầu các tổ chức sản xuất, nhập khẩu thiết bị, sở hữu thiết bị, sản phẩm có chứa hoặc sản xuất từ chất được kiểm soát, việc thực hiện các hành động thu gom, tái chế và xử lý các chất được kiểm soát như sau:
- Bắt đầu thực hiện thu gom các chất được kiểm soát khi không còn được sử dụng trong các thiết bị, sản phẩm từ ngày 01/01/2024.
- Khuyến khích các hành động tái chế, tái sử dụng các chất được kiểm soát sau khi tiến hành thu gom.
- Các tổ chức phải tiêu hủy theo quy định của pháp luật về quản lý chất thải cho trường hợp không thể tái chế, tái sử dụng.
- Thực hiện báo cáo hằng năm việc sử dụng các chất được kiểm soát.
- Thu gom, xử lý, tái chế các chất được kiểm soát
- Bên cạnh đó, việc thu gom, vận chuyển, lưu giữ các chất được kiểm soát cũng cần thực hiện theo quy định sau:
- Phải có các thiết bị như: máy thu hồi, bình chứa, cân định lượng, đồ hồ đo áp suất, bơm chân không, thiết bị kiểm tra rò rỉ, cũng như các dụng cụ đảm bảo an toàn khác.
- Có các kỹ thuật viên đáp ứng đủ: văn bằng, chứng chỉ phù hợp hoặc được cấp chứng nhận từ các khóa đào tạo về việc thu gom và xử lý các chất được kiểm soát theo chương trình do sự phối hợp của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội chủ trì với Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng.
- Các cá nhân sở hữu thiết bị hoặc sản phẩm có chứa các chất được kiểm soát. Khi không còn sử dụng nữa phải có trách nhiệm trong việc vận chuyển đến các điểm thu gom. Và đặc biệt lưu ý không làm thay đổi hình dạng thiết bị, sản phẩm đó.
Lời kết.
Tầng ozon là một phần không thể thiếu và quan trọng của hệ thống khí quyển của Trái Đất. Vai trò của tầng ozon trong việc bảo vệ sức khỏe con người, sự sống trên hành tinh, và môi trường tự nhiên là không thể phủ nhận. Chúng ta cần hiểu và tôn trọng giá trị của tầng ozon và duy trì nỗ lực để bảo vệ nó khỏi các yếu tố gây phá hủy như các chất phá hủy tầng ozon.
Các hiệp định quốc tế như Hiệp định Montreal và Hiệp định Kigali đã là ví dụ cho sự hợp tác toàn cầu trong việc giảm thiểu tác động của con người đối với tầng ozon và đảm bảo sự tồn tại của nó trong tương lai. Việc duy trì tầng ozon là một trong những thách thức quan trọng của chúng ta để bảo vệ hành tinh này và hệ sinh thái toàn cầu.
Chúng ta cũng cần tiếp tục nghiên cứu và giám sát tầng ozon để hiểu rõ hơn về những biến đổi trong khí quyển và tác động của chúng đối với sự sống trên Trái Đất. Sự nhạy bén và sáng tạo trong việc bảo vệ tầng ozon sẽ giúp chúng ta duy trì một môi trường sống an toàn và lành mạnh cho tất cả các loài và thế hệ tương lai.
Các bạn có thể tham khảo thêm các bài viết khác tại đây.