Cây thần kỳ được chú ý bởi vẻ ngoài đẹp mắt với những trái nhỏ màu đỏ tươi. Ngoài ra, cây còn có khả năng đánh lừa vị giác. Ở Việt Nam, cây được trồng làm cảnh và dùng để làm thuốc chữa bệnh. Cùng bác sĩ Y học cổ truyền Nguyễn Thị Lệ Quyên tìm hiểu về cây và những công dụng thực sự đối với sức khỏe nhé.
Giới thiệu chung
Cây thần kì có danh pháp khoa học là Synsepalum dulcificum. Tên địa phương là là taami, asaa hoặc ledidi. Trái thường gọi “miracle fruit” hay “miracle berry”. Cây thuộc họ Hồng xiêm Sapotaceae.
Tên cây được gọi là thần kỳ, vì trái của cây khi nếm sẽ làm cho các vị như chua, đắng đều biến đổi thành ngọt.
Mô tả cây
Cây thần kỳ thuộc nhóm thân gỗ nhỏ. Cây có thể cao đến 6m sau 10 năm.
Lá mọc so le, mọc thành cụm ở đầu cành. Lá hình mác nhọn ở đỉnh, thuôn về phía gốc, màu xanh lục bóng.
Hoa lưỡng tính, màu trắng, nhỏ, mọc đơn độc hoặc thành từng chùm nhỏ từ 2-4 chiếc ở nách lá.
Cây có trái sau 2-3 năm tuổi. Trái hình xoan, chín màu đỏ tươi, vị chua ngọt, ăn được.
Phân bố
Cây thần kỳ được tìm thấy lần đầu tiên ở vùng nhiệt đới phía Tây Phi vào năm 1725. Sau đó được trồng ở Châu Mỹ, Đông Nam Á.
Cây chịu được nắng và có thể sống dưới bóng râm.
Cây được trồng tại nước ta vài năm gần đây. Cây có thể trồng chậu hoặc trồng trong sân vườn, vừa làm cảnh vừa có bóng mát và lấy trái.
Thành phần hóa học
Các nhà khoa học đã phân tích thành phần hóa học chính của trái thần kỳ là đường và miraculin. Miraculin làm thay đổi tính cảm thụ vị của các gai vị giác trên lưỡi sau khi ăn. Miraculin là tác nhân khiến gai lưỡi thay đổi cảm thụ khi tiếp xúc với acid. Chúng là nguyên nhân khiến các thực phẩm có vị đắng, chua tạm thời trở nên ngọt hơn. Tác dụng này xảy ra sau khi ăn trái khoảng 30 phút và kéo dài đến hai tiếng sau.
Công dụng của cây thần kỳ
Cây thần kỳ giúp hỗ trợ điều trị đái tháo đường
Đái tháo đường là tình trạng lượng đường trong máu tăng cao. Đường huyết cao có thể gây ra các biến chứng trên não, mắt, tim, thận…
Một nghiên cứu cho thấy, đường huyết của người bị đái tháo đường có thể giảm ít nhờ uống trà làm từ lá cây thần kỳ. Tác dụng này không phải do bản chất cây có tác dụng hạ đường huyết. Nghiên cứu chỉ ra chất miraculin trong trái chỉ đánh lừa vị giác người bệnh. Chúng khiến cho ăn bất cứ thực phẩm nào sau đó cũng thấy ngọt. Từ đó, bệnh nhân mất cảm giác thèm ngọt. Vì vậy, có thể xem đây là một biện pháp giúp kiêng thực phẩm giàu saccarose hiệu quả.
Cây thần kỳ giúp hỗ trợ giảm cân
Béo phì là yếu tố nguy cơ gây ra nhiều loại bệnh hiện nay như tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, xơ vữa động mạch… Bên cạnh việc tập luyện thì chế độ dinh dưỡng cũng rất quan trọng để giảm cân.
Nhờ vào khả năng đánh lừa vị giác của chất miraculin trong trái thần kỳ. Chúng có thể bổ sung vào các thực phẩm như một chất tạo ngọt nhân tạo. Do đó, người dùng không cần bỏ thêm đường mà vẫn cảm nhận được vị ngọt của thực phẩm. Đồng thời, hàm lượng calo trong trái thấp và không chứa chất béo. Điều này có lợi trên các đối tượng béo phì nghiện đồ ngọt có thể giảm lượng calo tiêu thụ. Vì vậy, trái thần kỳ được xem là thực phẩm hỗ trợ giảm cân từ thiên nhiên tuyệt vời.
Hỗ trợ triệu chứng giảm vị giác trên bệnh nhân ung thư từ trái thần kỳ
Việc hóa trị và xạ trị ở bệnh nhân ung thư có thể ảnh hưởng đến các thụ thể ở lưỡi. Do đó, người bệnh dễ dàng mất đi mùi vị. Thông thường, bệnh nhân được xạ trị cảm thấy có vị đắng hoặc kim loại trong miệng và mất khả năng nếm thức ăn. Đây là lí do dẫn đến sự mất ngon miệng khi ăn và ảnh hưởng đến sức khỏe. Trái thần kỳ có khả năng che đậy tác dụng này để loại bỏ các mùi vị khó chịu giúp hỗ trợ quá trình điều trị ung thư.
Cách sử dụng
Ở Việt Nam, sử dụng dưới dạng trái tươi là chủ yếu. Còn ở các nước Âu, Mỹ có ba dạng phổ biến trên thị trường là trái thần kỳ đông lạnh (do trái chín dễ hư nát), bột đông khô, viên nén đóng vỉ hoặc đóng chai.
Kiêng kị, lưu ý khi dùng
Thời gian bảo quản của trái tươi trong điều kiện tốt nhất khoảng 2 - 3 ngày.
Miraculin trong trái thần kỳ là protein không bền ở nhiệt độ cao. Chúng chỉ bị phân hủy khi đun nóng. Vì vậy, khi nấu chín, trái thần kỳ sẽ không còn tác dụng trên vị giác nữa. Nó chỉ có tác dụng khi được sử dụng dạng trái tươi.
Liều lượng thích hợp của trái phụ thuộc vào các yếu tố như tuổi tác, sức khỏe của người dùng… Cho đến nay chưa có tài liệu khoa học nào chính thức thông tin về tác dụng bất lợi của trái thần kỳ. Do đó, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi quyết định sử dụng để trị bệnh.
Chất miraculin trong trái thần kỳ chỉ đánh lừa vị giác mà không làm thay đổi cấu trúc hóa học của thực phẩm. Khi sử dụng những chất có tính acid với số lượng lớn (ví dụ như chanh, giấm, hoặc cay nồng như bia, rượu…), mặc dù vị giác thấy ngọt nhưng bản chất vẫn là acid và cồn. Vì vậy sẽ gây tổn thương niêm mạc miệng và dạ dày. Nếu dùng lâu sẽ dẫn đến loét miệng, vòm họng, ung thư dạ dày và gan.
Cây thần kỳ không những được chú ý bởi vẻ ngoài đẹp với những trái đỏ mọng. Song song đó là khả năng đánh lừa vị giác khi ăn. Việc sử dụng đúng mục đích trái thần kỳ sẽ có lợi trong việc hỗ trợ điều trị bệnh. Tuy nhiên nếu lạm dụng cũng để lại hậu quả nặng nề. Tham vấn ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng là việc làm cần thiết để bảo vệ sức khỏe của mọi người.