Tiêu chảy khiến trẻ mất nước, mất điện giải, nguy cơ đối mặt với nhiều biến chứng nguy hiểm, thậm chí là tử vong. Việc thực hiện cách trị tiêu chảy kịp thời sẽ giúp tình trạng sức khỏe của bệnh nhân nhanh chóng được cải thiện, hạn chế tối đa các ảnh hưởng do bệnh gây ra.
Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS.BS Nguyễn Anh Duy Tùng - Trung tâm Thông tin Y khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.
Tiêu chảy là bị gì?
Tiêu chảy là một trong những rối loạn tiêu hóa thường gặp, có thể xảy ra ở mọi đối tượng, cả người lớn và trẻ em, đặc trưng bởi tình trạng đi ngoài nhiều lần, phân lỏng kèm nước.
Phần lớn các trường hợp tiêu chảy diễn ra ở mức độ nhẹ và có thể được chữa khỏi hoàn toàn qua chăm sóc và điều trị tại nhà. Tuy nhiên, một số trường hợp, tiêu chảy có diễn biến nghiêm trọng, trở nên tồi tệ và gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, thường xảy ra ở trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt trẻ dưới 2 tuổi. (1)
Nguyên nhân dẫn đến bệnh tiêu chảy
Tiêu chảy có thể được gây ra nhiều tác nhân khác nhau như vi khuẩn, virus, ký sinh trùng… Dưới đây là một số nguyên nhân gây tiêu chảy phổ biến:
- Nhiễm khuẩn đường ruột: Đây là tình trạng các mô trong đường tiêu hóa bị kích thích, viêm nhiễm do sự xâm nhập của các tác nhân gây bệnh, thường xảy sau khi ăn các loại thực phẩm không đảm bảo vệ sinh, có chứa khuẩn Clostridium, Salmonella, tụ cầu. Ngoài ra, các món ăn tươi sống không được xử lý đúng cách như đồ tái, gỏi, rau sống cũng có thể chứa ký sinh trùng hoặc các vi khuẩn gây hại cho hệ tiêu hóa.
- Vệ sinh kém: Môi trường sống không sạch sẽ, điều kiện vệ sinh kém là điều kiện thuận lợi để vi khuẩn gây tiêu chảy nhiễm trùng sinh sôi và lây lan.
- Rối loạn hệ vi sinh đường ruột: Việc sử dụng thuốc kháng sinh không đúng cách, lạm dụng thuốc kháng sinh là nguyên nhân phổ biến gây mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, làm tăng nhu động ruột, giảm khả năng hấp thu dẫn đến tiêu chảy.
- Cơ thể không thể dung nạp đường: Một số trường hợp cơ thể không thể dung nạp được các loại đường như glucose, galactose, lactose, fructose có trong trái cây hay các thực phẩm khác, gây tiêu chảy kéo dài và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.
- Ngộ độc thực phẩm: Thức ăn ôi thiu, hết hạn sử dụng, chứa nhiều chất phụ gia, nhiễm độc, nhiễm khuẩn,… là nguyên nhân chính gây ngộ độc thực phẩm.
- Hội chứng ruột kích thích: Hội chứng này xảy ra do việc tiêu thụ một số loại thực phẩm không hợp với cơ thể, thay đổi thói quen ăn uống hoặc sử dụng một số loại thuốc khiến cho nhu động ruột bị co thắt quá mức, thức ăn di chuyển nhanh hơn trong đường ruột, dẫn đến tiêu chảy.
- Viêm đại tràng: Tiêu chảy là một triệu chứng thường gặp ở những người bị viêm đại tràng - bệnh lý được gây ra bởi vi khuẩn, nấm, ký sinh trùng, căng thẳng, áp lực,…
Cách nhận biết bệnh tiêu chảy ở người lớn
Tiêu chảy được xác định khi người bệnh đi ngoài phân lỏng liên tục với tần suất từ 3 lần trở lên trong vòng 24 giờ. Bên cạnh đó, tiêu chảy còn đi kèm với một số triệu chứng về đường tiêu hóa khác như đau bụng, đầy hơi, buồn nôn, nôn, mệt mỏi, đi tiêu gấp,…
Bệnh nhân cần được đưa đến bệnh viện để được hỗ trợ nhằm ngăn ngừa biến chứng khi tiêu chảy trở nên nặng với các biểu hiện nghiêm trọng như:
- Tiêu chảy kéo dài hơn 2 ngày.
- Cơn đau bụng ngày càng dữ dội.
- Người bệnh cảm thấy đau, rát ở trực tràng.
- Sốt cao trên 39 độ C, sốt cao kéo dài và không có dấu hiệu thuyên giảm sau khi đã dùng thuốc hạ sốt.
- Phân có màu đen, phân lẫn máu, phân sống.
- Mệt mỏi, suy kiệt.
- Tim đập nhanh.
- Đau đầu, chóng mặt.
- Có biểu hiện mất nước nghiêm trọng.
- Ói mửa liên tục.
- Nước tiểu sẫm màu.
Hướng dẫn cách trị tiêu chảy ngay tại nhà cấp tốc
Tiêu chảy không chỉ gây ảnh hưởng nhiều đến cuộc sống, công việc mà các triệu chứng của nó còn khiến người bệnh cảm thấy mệt mỏi, khó chịu (2). Dưới đây là một số cách trị tiêu chảy tại nhà cấp tốc, giúp người bệnh sớm thoát khỏi những rắc rối không đáng có do bệnh gây ra:
1. Bổ sung nước cho cơ thể
Tiêu chảy kéo dài là nguyên nhân khiến cơ thể bị mất nước, mất điện giải và khoáng chất. Vì vậy, khi bị tiêu chảy, điều đầu tiên và quan trọng nhất là phải uống thật nhiều nước.
Nếu tình trạng tiêu chảy diễn ra ở mức độ nhẹ, bệnh nhân chỉ cần uống nhiều nước hơn bình thường, uống thành từng ngụm nhỏ. Ngoài nước lọc, người bệnh có thể nước ép trái cây (táo, mận). Đối với trẻ nhỏ còn đang bú mẹ hoàn toàn, mẹ nên cho trẻ bú nhiều hơn, bú theo nhu cầu và chia cữ bú trong ngày thành nhiều cữ bú nhỏ nhằm đảm bảo trẻ được cung cấp đủ nước, dưỡng chất và năng lượng.
Tuy nhiên, nếu tiêu chảy diễn tiến nặng hơn, ngoài việc uống nhiều nước hơn, người bệnh nên dùng thêm một số loại dung dịch bù nước, bù điện giải. Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới và UNICEF, dung dịch bù nước và điện giải Oresol có tác dụng tích cực trong việc điều trị tiêu chảy ở cả trẻ em và người lớn.
2. Sữa chua
Sữa chua là một loại thực phẩm chứa nhiều lợi khuẩn, giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Hơn nữa, các lợi khuẩn chứa trong sữa chua còn có tác dụng giúp sản sinh axit lactic, hỗ trợ cơ thể đào thải độc tố và tiêu diệt các vi khuẩn gây tiêu chảy, từ đó, cải thiện tình trạng bệnh.
Các chuyên gia khuyến cáo, người bị tiêu chảy nên sử dụng 2 hũ sữa chua mỗi ngày. Người bệnh có thể ăn kèm sữa chua với chuối để tăng hiệu quả điều trị tiêu chảy vì trong thành phần của chuối có chứa pectin - một loại chất xơ hòa tan giúp hấp thụ lượng chất lỏng trong ruột, giúp giảm tiêu chảy, bù điện giải.
3. Nghỉ ngơi
Nghỉ ngơi đủ giấc sẽ giúp cơ thể cảm thấy thư giãn, thoải mái hơn, từ đó giúp đẩy nhanh quá trình điều trị tiêu chảy. Bên cạnh đó, khi ngủ ngơi, việc đặt một chiếc khăn hay túi chườm ấm lên bụng sẽ giúp bệnh nhân cảm thấy dễ chịu hơn, giảm bớt các cơn co thắt bụng.
4. Tránh xa một số loại thức ăn
Khi bị tiêu chảy, hệ tiêu hóa sẽ hoạt động kém hơn so với bình thường, dễ bị kích thích. Do đó, người bệnh nên lưu ý tránh ăn các loại thực phẩm cay, nóng, nhiều dầu mỡ, khó tiêu hóa, đồ đông lạnh, đồ chế biến sẵn,… Hơn nữa, sữa và các chế phẩm từ sữa (ngoại trừ sữa chua), nước ngọt, nước có ga, cà phê cũng nên hạn chế sử dụng. Việc tiêu thụ những sản phẩm này sẽ khiến cho tình trạng tiêu chảy trở nên tồi tệ hơn. Thay vào đó, người bệnh nên ưu tiên ăn những món ăn dạng lỏng, mềm, dễ tiêu như cháo, súp,…
5. Thực phẩm giàu tinh bột
Một chế độ dinh dưỡng khoa học và phù hợp sẽ giúp cơ thể được bổ sung đủ dưỡng chất và năng lượng, từ đó, giúp giảm áp lực cho hệ tiêu hóa, cải thiện tình trạng tiêu chảy. Các loại thực phẩm như ngũ cốc, bột sắn, gạo, khoai tây, cà rốt, các loại rau xanh.. là những nguồn dưỡng chất quan trọng, giúp làm giảm nhẹ các cơn đau dạ dày hiệu quả.
Lưu ý, bệnh nhân tiêu chảy nên tránh tiêu thụ bột yến mạch, khoai tây chiên vì chúng khiến tiêu chảy trở nên nặng hơn và gây ra những cơn đau bụng dữ dội hơn.
6. Quả việt quất (Blueberry)
Việt quất là một loại trái cây có khả năng khắc phục tiêu chảy nhanh chóng bởi thành phần chứa anthocyanosides cùng đặc tính kháng khuẩn, chống oxy hóa vượt trội.
7. Trà hoa cúc
Trà hoa cúc là một trong những cách khắc phục tiêu chảy một cách tự nhiên và hiệu quả. Với thành chứa tanin và nhiều vi khoáng chất cần thiết cho cơ thể, loại trà này có tác dụng cải thiện các triệu chứng của tiêu chảy, chống co thắt và thường được sử dụng trong phòng ngừa và điều trị viêm đường ruột.
8. Trà vỏ cam
Trà vỏ cam chứa nhiều tanin, pectin và các khoáng chất khác như magie, kẽm, vitamin A… có tác dụng giúp điều chỉnh nhu động ruột, cải thiện các vấn đề về rối loạn tiêu hóa. Do đó, khi bị tiêu chảy, bệnh nhân cũng có thể uống trà vỏ cam để cải thiện tình trạng này.
9. Lá ổi, búp ổi non
Lá ổi, búp ổi non chứa nhiều flavonoid loại quercetin có tác dụng hỗ trợ bài tiết acetylcholin trong ruột, kích thích cơ trơn ruột, từ đó giúp giảm nhẹ các cơn co thắt ruột, đau bụng do tiêu chảy gây ra. Hơn nữa, lá ổi có thành phần chứa tanin, có tác dụng giảm tiết dịch ruột, kháng khuẩn, giúp niêm mạc ruột săn chắc hơn.
10. Gừng tươi nướng
Trong đông y, gừng tươi nướng là một bài thuốc hỗ trợ điều trị hiệu quả các vấn đề về tiêu hóa như tiêu chảy, ngộ độc thực phẩm, nôn ói, dị ứng thực phẩm. Tuy nhiên, đối với những người có bệnh nền về gan, sỏi mật, phụ nữ mang thai, sốt lưu ý không nên áp dụng cách này để điều trị tiêu chảy.
Cách chẩn đoán tiêu chảy
Tiêu chảy được chẩn đoán thông qua thăm khám lâm sàng và các triệu chứng của bệnh, động thời bác sĩ cũng sẽ hỏi thêm về tiền sử bệnh, các loại thuốc đang sử dụng, thực đơn hàng ngày,… Bên cạnh đó, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện thêm một số xét nghiệm để tìm ra nguyên nhân gây tiêu chảy như:
- Xét nghiệm máu;
- Xét nghiệm phân;
- Xét nghiệm qua hơi thở hydro;
- Nội soi đại tràng;
- Nội soi dạ dày.
Thuốc điều trị tiêu chảy
Bên cạnh các cách điều trị tiêu chảy trên, bệnh nhân có thể tham khảo ý kiến bác sĩ về một số loại thuốc điều trị tiêu chảy có thể sử dụng. Thuốc không kê đơn chứa bismuth-subsalicylate (Pepto-Bismol hoặc Kaopectate) là loại thuốc thường được sử dụng trong điều trị các vấn đề về tiêu hóa, giảm viêm ruột và tiêu diệt các vi khuẩn gây tiêu chảy.
Để biết thêm thông tin về cách chăm sóc trẻ và những vấn đề về sức khỏe khác của trẻ, bạn có thể liên hệ khoa Nhi, bệnh viện đa khoa Tâm Anh theo địa chỉ:
Cách trị tiêu chảy thường được lựa chọn và thực hiện dựa trên nguyên nhân gây bệnh cụ thể. Không phải tất cả các trường hợp tiêu chảy đều do vi khuẩn gây ra, do đó, bệnh nhân tuyệt đối không được tự ý sử dụng kháng sinh. Nếu đã thực hiện các cách điều trị tiêu chảy kể trên nhưng bệnh vẫn không tiến triển tốt, bệnh nhân cần đến bệnh viện để được hỗ trợ điều trị tích cực từ bác sĩ.
CEO Hiếu Trịnh
